Bakı, 21 fevral, AZƏRTAC

Qələbə sevincini eşidən ilk dəqiqədə yadıma düşən Xocalı soyqırımı oldu və bir də analoqu olmayan bu faciəni misralarında yaşadıb, “ahın” portretini çəkən şairlər. Xəlil Rza Ulutürk, Zəlimxan Yaqub, Nurəngiz Gün, Nüsrət Kəsəmənli, Ələmdar Quluzadə, Ələkbər Salahzadə, Əlirza Xələfli və başqaları. Bu ağrıları uşaq və ana obrazında canlandırırdı Nurəngiz Gün də, Zəlimxan Yaqub da, Nüsrət Kəsəmənli də... Bir ananın - Nurəngiz Günün misralarında bu ağrıları hamilə qadının hələ dünyaya gətirmədiyi körpəsinin ana bətnində ermənilər tərəfindən vəhşicəsinə məhv edilməsindən ağrılı səhnə ola bilməz.
AZƏRTAC xəbər verir ki, bu sətirlər filologiya elmləri doktoru Mərziyyə Nəcəfovanın “Xocalı soyqırımı bədii ədəbiyyatımızda” sərlövhəli məqaləsində yer alıb. Məqaləni ixtisarla təqdim edirik.
Nurəngiz xanım şeirində, bir-birinin üzünü görməyən ana və balanı bir-biri ilə tanış edir. Həyatında iki müharibə yaşayan Nurəngiz xanım erməni qaniçənlərinin xislətini dünyaya çatdırırdı. Əslində şairə bu ağrıları yaza-yaza yaşadığı kimi, həm də obrazların şəklini çəkirdi. Bu tablolarda ananın, qızcığazın və erməni vəhşiliyinin portretini yaradırdı.

-deyə insanlığa qarşı törədilən ağır, ürəkdağlayan cinayəti bədii sualların, poetik ifadələrin təsir gücü ilə oxucuya ünvanlayır, erməni vəhşiliyinin dəhşətlərini poeziyaya gətirirdi. Ana bətnində erməni gülləsinə tuş gələn körpənin və ananın faciəsi əslində bütün bəşəriyyətin faciəsidir.
Bu kədərli duyğular silsiləsi şairənin “Xocalı simfoniyası” poemasında da davam etdirilir. “Xocalı simfoniyası” əsəri Xocalıda şəhid olmuş insanların xatirəsinə həsr edilən ən dəyərli əsərlərindəndir. Dünyaya ucalan haqq səsidir, Xocalı soyqırımının qurbanlarına ucaldılan sənət abidəsidir.
Nurəngiz Günün bu əsəri “İlahi, sən onlara rahatıq ver!...” ifadəsi ilə başlaması özü ağrılarımıza, müsibətlərimizə işarədir. Poema şair harayıdır, şair fəryadıdır. Müəllifə görə, torpaq altındakı dipdiri ölülərə ancaq rahatlıq gərəkdir. Onların ruhları nə qədər rahatsızdır, əzgindir, yaralıdır, onlar ölməyiblər, daha doğrusu onlar ölə bilməyiblər. Bu insanlar təhqir olunublar. Dünyaya gəlməyən körpələr anaların bətnində süngüyə keçiriliblər, balaca uşaqlar qəddarlıqla öldürülüblər, ixtiyar qocaların başları kəsilib, gözləri çıxarılıb, qadınlar diri-diri yandırılıblar.
44 günlük savaşda da ədəbiyyatın, sözün Azərbaycan döyüşçüsünün vətənpərvərlik hisslərinə təsirsiz ötüşmədiyini gördük. Söz adamlarının əllərindəki qələmi süngüyə çevirdiklərinin şahidi olduq. Emin Piri, Oğuz Alparslan, Elvin İntiqamoğlu və onlarca jurnalistimiz torpaqlarımızı azad etməklə, həm də Vətən müharibəsinin salnaməsini yazdılar.
Apardığımız araşdırmalardan görünür ki, 44 günlük Vətən müharibəsi mövzusunda yaranan poeziyada da Xocalı ağrısı nəinki unudulmayıb, hətta o igidlərimizi Xocalı hadisələri hər zaman qisasa səsləyib. İstər poemalarda, istərsə də lirik poeziya nümunələrində, belə demək mümkünsə, Zəfər sevinclərinin elə içində o ağrı yenidən qövr edib. Döyüşçü-şair Oğuz Alparslanın Xocalı haqqında şeirində bir mətləb hasil olur. Azərbaycan döyüşçüsünün 30 illik Xocalı ağrıları ilə yaşadığının şahidi oluruq. Bunu ən çox döyüşçü-şairlərin - Oğuz Alparslanın, Emin Pirinin, Elvin İntiqamoğlunun yaradıcılığında izləmək olur. Oğuzun Xocalıda təcavüzə uğrayan 13 yaşlı qıza ünvanladığı şeirdə isə o ağrıların qövr etdiyinin reallığını görmək olur:

Şeirdə o qızcığazın öcünü almaq üçün canını qurban verən bir Azərbaycan əsgərinin obrazı da var. Bu əslində ümumiləşdirilmiş Azərbaycan əsgərinin obrazıdır. 44 günlük döyüş zamanında bu qızcığazın ağrıları o oğulların yaddaşından itməyib.
Ədəbiyyatın vaxtında qopardığı fəryadlar, səsləyişlər özünü savaş meydanlarında göstərirdi. Oğuz Arpaslan çıxışlarının birində deyir ki, “Mən Xocalı azad edildikdən sonra bu şeiri yazdım və uzun zaman heç nə yaza bilmədim”.
Bu ideya Eminin də yaradıcılığında ağrılıdır. Eminin Xocalı soyqırımı törədənlərə verdiyi böyük bir dərs də tariximizdə qırmızı bir xətlə qaldı. Emin Piri “Uşaqlardan uşaqlara Xocalı” adlı müharibə gündəliyində yazır: “Xocalıdayıq. Daha doğrusu kəndlərində. Ordumuzun işğaldan azad etdiyi o müqəddəs torpaqlarda... Xocalı adı elə adamı vahiməyə salır. Uşaqlıqdan izlədiyimiz videolar, yazılar, şahid ifadələri Xocalını düşüncəmdə cəhənnəm bir məkan kimi formalaşdırır. Amma ayağımı o torpağa qoyandan əvvəlki düşüncələrim 180 dərəcə dəyişir. Yeni bir Xocalı yaradıram özümə”. Xocalı ilə bağlı ağrıları unudub özünə cənnət Xocalı yaradaraq girdiyi bir erməni evində qalaq-qalaq şəkillər, uşaq arabası, uşaq geyimi görən şair döyüşçünün düşüncəsini alovlandırır. Onun düşüncəsi dünyaya meydan oxuyur. Bu yerlərdə hələ dünyaya gəlməyən uşaqları ana bətnində şişləyib çıxaran bir erməni obrazı ilə Azərbaycan döyüşçüsünün obrazı bütün dünyaya səs salmalıdır. Döyüşçü-şair yerə dağılan o uşaq şəkillərini bir-bir yığır. 10-12 yaşlarında olan bir uşağın şəkillərini qarşısına yığan əsgər yazır: “Bir anda ruhumdakı vəhşi yoxa çıxır. Hara gedib, bilmirəm. İndi Emin Piri ilə birgəyəm bu otaqda və qarşımda albomdan mənə boylanan uşaq... 10-12 yaşında olan uşağın şəkilləri. Doğulandan bu yaşa kimi olan şəkillər. Bəlkə də, bu evdə ondan qabaq azərbaycanlı uşaq yaşamışdı, yaşı bizdən böyük, bizdən əvvəl doğulan, amma heç zaman böyüməyən bir uşaq... Təkəm, uşaq çarpayısında oturub albomu vərəqlədikcə hönkürürəm”.
Ev-ev gəzib uşaq şəkillərini yığan döyüşçü-şair bütün uşaq şəkillərini özü ilə Bakıya gətirməyə söz verir. Uşaqlıq xatirələrini Xocalı qırğınında itirən o məsumları xatırlayır. Bu hadisə Azərbaycan xalqının itirmədiyi xarakteridir. Sonda isə “İndi düşünürəm: şəkillərini yığdığım o uşaqlar sağ-salamat qala bildimi?” deyən Eminin bu sualı Xəlil Rzanın, Zəlimxan Yaqubun misralarını yadıma saldı. Xocalı soyqırımını dünyaya çatdıran Xəlil Rzanın o ötkəm səsi qulaqlarımda cingildədi:

“Azərbaycan xalqının zülmü yerdə qalmasın” - deyə qələmini süngüyə çevirmiş Zəlimxan Yaqubun isə bütün əsərləri Xocalı soyqırımının yaşantılarını əks edirdi. “Ey Vətən oğulları” adlı poemasında şair Azərbaycan əsgərini zəfər zəngini çalmağa çağırırdı və o böyük zəfəri görürdü.

Bu kimi çağırış tipli ədəbiyyat nümunələrinin bugünkü Qələbəmizdə əhəmiyyəti danılmazdır. Bu gün Xocalı soyqırımında vəhşiliklə qətlə yetirilənlərin ruhu nə qədər şaddırsa, bir o qədər də ədəbiyyat adamlarının ruhu şaddır. Xocalı qisasını alan, Ali Baş Komandanın ətrafında birlik, bərabər olan bütün Azərbaycan oğullarına, Azərbaycan Ordusuna min alqış. Var olsun qamətimizi dik, başımızı uca edən Azərbaycan Ordusu!